Узмацненне ўвагі да кампетэнцый абумоўлена абнаўленнем ў рэчышчы кампетэнтнаснага падыходу школьнай адукацыі, якое за апошняе дзесяцігоддзе правялі многія краіны свету. Ключавыя кампетэнцыі усталёўваюць набор сістэмных характарыстык для праектавання адукацыйных стандартаў і навучальных праграм, вучэбнай і метадычнай літаратуры, а таксама адпаведных вымяральнікаў узроўняў падрыхтаванасці навучэнцаў. Вынікам адукацыі з’яўляюцца паслядоўна сфармаваныя/набытыя кампетэнцыі, якія сведчаць аб духоўнай, інтэлектуальнай і фізічнай сталасці асобы.
Аналіз дзейных міжнародных і нацыянальных рамак ключавых кампетэнцый дазваляе прасачыць, якая рамка кампетэнцый была ўзята за аснову ў кожнай краіне, як праяўляецца і чым абумоўлена яе нацыянальная спецыфіка, як суадносяцца і як сфармуляваны ключавыя і прадметныя кампетэнцыі. Кожная краіна распрацоўвае ўласную нацыянальную мадэль кампетэнцый, якая апісвае мэты і вынікі адукацыі. Змест кампетэнтнаснай мадэлі вызначаецца нацыянальнымі прыярытэтамі краіны, сацыяльным, культурным і эканамічным кантэкстам і адукацыйнымі традыцыямі. Як абнаўляюцца рамкі ключавых кампетэнцый у розных краінах, што агульнае і адрознае можна вылучыць – у гэтай публікацыі: https://www.nastaunik.info/node/18876
У нашай краіне таксама была распрацаваная нацыянальная рамка ўніверсальных кампетэнцый дзяцей і моладзі: праект канцэпцыі быў апублікаваны для грамадскага абмеркавання на нацыянальным адукацыйным партале і вызначае стратэгічныя напрамкі, механізмы і ўмовы фармавання ўніверсальных кампетэнцый дзяцей і моладзі, асаблівасці гэтага працэсу на розных узроўнях адукацыі.
Універсальныя кампетэнцыі ў канцэпцыі вызначаюцца як ключавыя кампетэнцыі, “звязаныя з агульнымі ведамі, уменнямі, каштоўнасна-сэнсавымі ўстаноўкамі і асобаснымі характарыстыкамі, якія дазваляюць чалавеку творча рэалізаваць сябе, сацыяльна ўзаемадзейнічаць і адаптавацца да зменлівых умоў, эфектыўна рашаць задачы незалежна ад вобласці і спецыфікі” (цалкам агляд праекта айчыннай “Канцэпцыі фармавання ўніверсальных кампетэнцый дзяцей і моладзі” можна прачытаць тут: https://www.nastaunik.info/node/18827). Звяртаем увагу, што ў канцэпцыі адзначаецца “прыведзены пералік універсальных кампетэнцый з апісаннем іх змястоўных аспектаў і асноўных асаблівасцяў не з’яўляецца закрытым і прадугледжвае магчымасць дапаўнення, пашырэння і ўдакладнення ў залежнасці ад існуючай сацыякультурнай сітуацыі і рашэння канкрэтных задач”.
Сёння мы прадстаўляем яшчэ адну рамку ключавых кампетэнцый беларускага вучня, якая была распрацавана айчыннымі адукатарамі па выніках грамадскага абмеркавання апублікаванага праекта канцэпцыі ўніверсальных кампетэнцый дзяцей і моладзі і вывучэння міжнароднага і замежнага досведу рэфармавання зместу школьнай адукацыі ў рэчышчы кампетэнтнаснага падыходу.
Па меркаванні распрацоўшчыкаў прапанаванай рамкі яна дапаможа вырашыць наступныя задачы, актуальныя для айчыннай сістэмы школьнай адукацыі:
• нацэленасць навукова-метадычнага забеспячэння, якое выкарыстоўваецца ў адукацыйным працэсе, на фармаванне ключавых кампетэнцый навучэнцаў;
• дасягненне навучэнцамі адукацыйных вынікаў, якія носяць практыка-арыентаваны характар і прад’яўляюцца ў дзейнаснай форме;
• абнаўленне патрабаванняў да прафесійных кампетэнцый педагагічных работнікаў, якія ўключаюць персанальную і прафесійную гатоўнасць і падрыхтаванасць да фармавання ключавых кампетэнцый у навучэнцаў;
• развіццё сістэмы ацэнкі адукацыйных вынікаў, арыентаванае на дыягностыку сфармаванасці ключавых кампетэнцый навучэнцаў;
• стварэнне інавацыйнага адукацыйнага асяроддзя, якое забяспечвае фармаванне ключавых кампетэнцый у навучэнцаў..
Публікуем для азнаямлення і абмеркавання дасланыя візуальныя матэрыялы з каментарыямі.
Рамка ключавых кампетэнцый беларускага вучня
Пры размежаванні ключавых кампетэнцый улічваліся даследаванні стану адукацыі, тэндэнцыі развіцця школы, перадавыя ідэі педагагічнай навукі, рэкамендацыі міжнародных арганізацый, магчымасці забеспячэння развіцця кампетэнцый у навучальных праграмах і іншае. Схема 1 дазваляе праілюстраваць пералік ключавых кампетэнцый для іх кампаноўкі ў нацыянальную рамку.
Спіс васьмі ключавых кампетэнцый беларускага вучня:
- Пісьменнасць
- Шматмоўная кампетэнцыя
- Лічбавая кампетэнцыя
- Навуковая, тэхнічная і экалагічная (кампетэнцыі ў галіне матэматыкі, навукі, тэхнікі, тэхналогій і экалогіі)
- Персанальная, сацыяльна-эмацыйная і здаровага ладу жыцця
- Грамадзянская кампетэнцыя
- Прадпрымальніцкая кампетэнцыя
- Культурная (дасведчанасць і здольнасць выяўляць сябе ў культурнай сферы)
- Вылучаецца восем ключавых кампетэнцый, неабходных для самарэалізацыі, здаровага і ўстойлівага ладу жыцця, працаўладкавання, актыўнай грамадзянскай пазіцыі і сацыяльнай інтэграцыі грамадзян.
- Ключавыя кампетэнцыі развіваюцца на працягу ўсяго жыцця ў фармальных і нефармальных, традыцыйных і нетрадыцыйных формах навучання ў розных асяроддзях, уключаючы сям’ю, школу, працоўнае месца, суполкі і інш.
- Усе ключавыя кампетэнцыі лічацца аднолькава важнымі, і асноўныя складнікі адной кампетэнцыі будуць садзейнічаць развіццю другой.
Схема 2 паказвае, як праз азначэнні кампетэнцый раскрываюцца іх істотныя аспекты.
Заўважна, што у рамцы:
- У асобную ключавую кампетэнцыю вылучана сацыяльна-эмацыйная сфера навучэнцаў з фокусам на здароўе і здаровы лад жыцця.
- Кампетэнцыя ў сферы навукі, тэхнікі і тэхналогій мае выразны экалагічны акцэнт.
- Прадпрымальніцкая кампетэнцыя найперш прапісана з пазіцый ініцыятыўнасці і наватарства.
Табліца 2. Ключавыя кампетэнцыі беларускага вучня (веды, навыкі, каштоўнасці/стаўленні) дае ўяўленне пра структуру ключавых кампетэнцый:
Коратка падсумуем:
- Складнікамі ключавых кампетэнцый з’яўляюцца веды, навыкі, стаўленні/каштоўнасці.
- Развіццё каштоўнасцяў – адна з найважнейшых мэт адукацыі, таму што каштоўнасці складаюць ядро ідэнтычнасці чалавека, праяўляюцца ў выбары і дзейнасці асобы.
- Такія базавыя (ці скразныя) навыкі, як крытычнае мысленне, уменне вырашаць праблемы, праца ў камандзе, камунікатыўнасць, творчы падыход, уменне весці перамовы, кантраляваць эмоцыі і праяўляць стрэсаўстойлівасць з’яўляюцца неад’емнай часткай кожнай з ключавых кампетэнцый.
Працяг будзе